مسئولیت اجتماعی یکی از پرتکرارترین اصطلاحاتی ست که در دهه اخیر زیاد به گوشمان خورده است. مفهومی که هنوز به درستی شناخته نشده، ولی درک کامل آن می‌تواند راه پیشرفت سریع‌تر را برای جامعه در حال توسعه باز کند. در این مقاله قرار است مسئولیت اجتماعی را تعریف کنیم و ابعاد مختلف مسئولیت اجتماعی سازمانی را بررسی کرده و نمونه‌هایی از آن را ذکر کنیم. پس با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید.
مسئولیت اجتماعی (Social Responsibility) چیست؟
اگر بخواهیم این مفهوم را به زبان بسیار ساده تعریف کنیم، می‌توانیم اینگونه بگوییم که مسئولیت اجتماعی یعنی توجه هم‌زمان افراد و سازمان‌ها به ۳ کلمه، سود (profit)، مردم (people) و سیاره (planet).
در واقع مسئولیت اجتماعی نوعی متر و معیار است که سازمان‌ها و افراد در رابطه با مسائل مختلف مثل مسائل اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی و… واکنش نشان دهند یا فعالیت‌هایی را شروع کنند که در نهایت به نفع جامعه است.
مسئولیت اجتماعی سازمانی یا شرکتی (CSR) چیست؟
مسئولیت اجتماعی شرکتی یا Corporate Social Responsibility، به برنامه‌ریزی برای انجام فعالیت‌هایی گفته می‌شود که هدف آن رعایت حقوق تمامی کسانی است که تحت تاثیر تصمیمات شرکت قرار می‌گیرند. در واقع شرکتهایی که از این مدل تجاری استفاده می‌کنند خود را ملزم می‌کنند تا منافع جامعه را بر منافع کسب‌وکار خود اولویت دهند.
CSR در یک جمله به این معناست که شرکتها در برابر جامعه‌ای که در آن فعالیت می‌کنند، مسئول هستند و این شامل جنبههای مختلفی از حفظ محیط زیست و مسائل اجتماعی تا محل کار و جامعه می‌شود. تا به اینجای مقاله از اهمیت مسئولیت اجتماعی سازمانی برای جامعه آگاه شدیم؛ اما CSR چه ارزشی برای سازمان ایجاد می‌کند؟
چرا مسئولیت اجتماعی سازمانی CSR اهمیت دارد؟
بسیار مهم است که یک سازمان به مخاطبان خود نشان دهد که به Corporate Social Responsibility اهمیت می‌دهد. در یک مطالعه CSR جهانی آمده است که ۹۱درصد از مصرف‌کنندگان جهانی انتظار دارند که کسبوکارها در قبال مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی مسئولانه عمل کنند. همچنین بنابر نتایج این مطالعه، ۸۴درصد از افراد بیان کردند به دنبال استفاده از محصولات سازمانی هستند که به اخلاق و مسئولیت اجتماعی اهمیت می‌دهند.
به‌طور کلی، نتایج بسیاری از تحقیقات نشان می‌دهد، برخلاف تصوری که بسیاری از صاحبان کسب‌وکار دارند، توجه به مسئولیت اجتماعی مزایای فراوانی برای شرکتها دارد که در ادامه به توضیح هرکدام از این موارد می‌پردازیم.
مزایای مسئولیت اجتماعی سازمان
۱. افزایش شهرت و آگاهی از برند
طبق مطالعه‌ای که در مجله روان‌شناسی مصرف‌کننده منتشر شده است، مصرف‌کنندگان در هنگام خرید بیشتر به علایق خود توجه می‌کنند تا مزایای رقابتی که محصول شما در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. از طرفی دیگر امروزه مشتریان، بیش از هر زمان دیگری، از تاثیراتی که برندها می‌توانند بر جامعه خود داشته باشند، آگاه‌اند و بسیاری از تصمیمات خرید خود را بر اساس جنبههای مختلف CSR می‌گیرند. اگر شرکت شما هم جزو شرکتهایی باشد که توجه به مسئولیت اجتماعی را در راس فعالیت‌های خود قرار می‌دهد، به احتمال زیاد محبوبیت زیادی کسب می‌کنید.
۲. افزایش وفاداری و فروش مشتریان
بر اساس نظرسنجی انجام شده توسط مدرسه وارتون دانشگاه پنسیلوانیا، ۷۷درصد از مشتریان عقیده دارند که برندها باید در مواجهه با مسائل اجتماعی مسئولیت‌پذیر باشند. همچنین طبق تحقیقات دیگری در دانشگاه تیلبورگ هلند، مشتریان ترجیح می‌دهند تا ۱۰درصد قیمت بالاتری برای برند محصولی که مسئولیت‌پذیری اجتماعی دارد، بپردازند.
۳. افزایش تعهد شغلی کارکنان
نتایج یکی از مطالعات نشان می‌دهد که ۹۵درصد از کارمندانی که در شرکت‌های پایبند به مسئولیت اجتماعی، شاغل هستند، به کارفرمایان خود وفادارترند. در واقع امروزه کارکنان به دنبال دلایل و ارزش‌های بیشتری برای ماندن در یک سازمان هستند و بر اساس تحقیقات کارکنان از فعالیت در شرکتی که از وجهه عمومی برخوردار است، بیشتر لذت می‌برند.
با این حال، ما باید به نوع CSR که یک شرکت روی آن سرمایه‌گذاری می‌کند هم نگاه کنیم. کاملاً منطقی است که شرکتی که برای مراقبت از کارکنانش فراتر از حد انتظار عمل می‌کند، تعهد شغلی بیشتری را تجربه کند. اما اگر برای مثال، تلاش‌های CSR شرکت شما کاملاً مبتنی بر مسئولیت اجتماعی زیست‌محیطی باشد، ممکن است این به شما در حفظ کارکنانتان کمکی نکند.
۴. افزایش فرصت‌های سرمایه‌گذاری
برای شرکتهایی که به دنبال کسب برتری و عملکرد بهتر در بازار هستند، اجرای استراتژی‌های CSR به طور مثبت بر احساس سرمایه‌گذاران در مورد یک سازمان و نحوه نگرش آن‌ها به ارزش شرکت تأثیر می‌گذارد. بسیاری از سرمایه‌گذاران تمایل دارند از کسب‌وکارهایی حمایت کنند که در قبال مسائل جامعه مسئولیت‌پذیر هستند.
۵. کاهش ریسک
فعالیت‌های نامطلوب مانند تبعیض علیه گروه‌های کارکنان، بی‌توجهی به منابع طبیعی یا استفاده غیراخلاقی از سرمایه‌های شرکت را در نظر بگیرید؛ این نوع فعالیت‌ها به احتمال زیاد منجر به دعاوی حقوقی و قانونی می‌شود و ممکن است از نظر مالی تأثیر منفی برای سازمان به همراه داشته باشد. با پایبندی به شیوه‌های CSR، شرکتها می‌توانند با اجتناب از موقعیت‌های مشکل‌ساز و پیروی از فعالیت‌های مطلوب، ریسک را در کسب‌وکارشان کاهش دهند.
۶. برتری نسبت به رقبا
مسئولیت اجتماعی رویکردی نیست که هر کسب‌وکاری بتواند یا بخواهد که از آن استفاده کند. پس شما با پذیرش CSR، از رقبای صنعت خود متمایز می‌شوید و خود را به عنوان یک شرکت متعهد به رفتن به یک گام فراتر، معرفی می‌کنید.
۷. ایجاد فرصت‌های رسانه‌ای و مطبوعاتی
مردم تشنه داستان‌های مثبت هستند. اگر برند خود را با تغییرات مثبت اجتماعی و سیاسی مرتبط کنید، پوشش رسانه‌ای خوبی را به دست می‌آورید که احتمالاً با تبلیغات نمی‌توانید به آن برسید. به عنوان مثال اگر شرکت شما در شهری کوچک، متعهد به بهبود نرخ سواد در جامعه باشد و در این راستا فعالیت‌های مفیدی انجام دهد، می‌تواند توجه رسانه‌ها را به سمت خود جلب کند که این در نهایت اعتماد برندتان را نیز بهبود می‌بخشد.
در آخر این را درنظر بگیرید که به‌طور کلی ارزیابی استراتژی‌های CSR ممکن است کمی سخت باشد زیرا همه مزایا از نظر مالی برای شرکت قابل‌ارزیابی نیست. برای مثال، بررسی تأثیر مثبتی که کاشت ۱میلیون درخت ممکن است بر تصویر برند یک شرکت داشته باشد، بسیار دشوار است.
معایب مسئولیت اجتماعی سازمانی
در این مقاله مزایای فراوانی از پایبندی کسبوکارها به مسئولیت اجتماعی بیان کردیم، اما نباید از معایب آن هم غافل شویم. دلایل دیگری هم وجود دارد که ثابت می‌کند CSR احتمالا برای سازمان معایبی نیز به دنبال دارد:
۱. افزایش هزینه‌های عملیاتی
یکی از بزرگترین معایب CSR هزینه‌های سنگینی است که اجرای آن بر سازمان تحمیل می‌کند. شرکت‌های بزرگ ممکن است بتوانند بودجه‌ای را به انجام برنامه‌ها و فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی مانند آموزش کارکنان، سرمایه‌گذاری در برنامه‌های اختصاصی و همچنین ایمنی افراد محیط و… اختصاص دهند اما باور رایجی وجود دارد که این هزینه‌ها منجر به سقوط کسب‌وکارهای کوچک می‌شود، زیرا اکثر آن‌ها بودجه لازم برای مسئولیت اجتماعی را ندارند.
۲. تاثیر منفی بر سودآوری سازمان
مهم‌ترین هدف یک سازمان افزایش سود است، اما مسئولیت اجتماعی از کسبوکارها انتظار دارد قبل از هرچیز، منافع جامعه و مردم را در نظر بگیرند. به عنوان مثال خرید یک قطعه زمین ممکن است برای شرکت سودآور باشد و برعکس به ساکنین و اطرافیان آن قطعه زمین آسیب بزند.
۳. لبه تیغ سبزشویی (greenwashing)
اصطلاح شستشوی سبز (greenwashing) در توصیف برندها و سازمان‌هایی به کار می‌رود که در ظاهر خود را دوستدار و حامی محیط زیست معرفی می‌کنند، اما در واقعیت با فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری‌های خود در سازمان به محیط زیست صدمات جبران‌ناپذیری وارد می‌کنند.
به عنوان مثال فولکس واگن در سال ۲۰۱۵ و در پی فروش خودروهای دیزل خود در آمریکا، برای فریب سازمان حمایت از محیط زیست این کشور، از تراشه‌هایی برای تقلب در تست آلایندگی استفاده کرد که همین موضوع رسوایی عظیمی برای این غول خودروسازی آلمانی به بار آورد.
۴. مخالفت و مقاومت سرمایه‌گذاران
یکی از مزایایی که برای مسئولیت اجتماعی سازمانی بیان کردیم، سرمایه‌گذارانی بود که ترجیح می‌دادند سرمایه خود را برای کسب‌وکارهای پایبند به مسئولیت اجتماعی صرف کنند. اما همیشه اینطور نیست! بسیاری از سرمایه‌گذاران با انتظار سود حداکثری در یک سازمان هزینه می‌کنند و با پیشبرد فعالیت‌های CSR منافع خود را در خطر می‌بینند. زمانی که یک سازمان سیاست‌های CSR را اتخاذ می‌کند، هزینه‌های عملیاتی افزایش پیدا می‌کند و ممکن است در مدت زمان کوتاه، آورده خاصی برای آن به همراه نداشته باشد. به همین دلیل برخی از سرمایه‌گذاران با توجه به ریسک موجود در این کار و کاهش سودآوری با اجرای CSR مخالفت می‌کنند.
۵. افزایش مسئولیت‌پذیری سازمان
یکی دیگر از مواردی که در عین حال می‌توان از آن به عنوان یک مزیت هم نام برد، تاثیر CSR بر وجهه عمومی شرکت است. این مسئله علاوه بر اینکه می‌تواند افزایش شهرت و فروش زیاد را برای کسب‌وکار شما به دنبال داشته باشد، شرایطی را برایتان به وجود می‌آورد که در مورد کوچکترین اقدامات خود مورد انتقاد قرار بگیرید. پس نیاز است قبل از برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی CSR، برنامه‌ها و شرایط سازمان را به خوبی ارزیابی کنید.
دسته‌بندی و انواع مسئولیت اجتماعی سازمانی و شرکتی
مسئولیت اجتماعی سازمانی مفهومی گسترده است که توسط هر شرکتی به صورت متفاوتی درک و اجرا می‌شود. به طور کلی چهار دسته اصلی برای آن وجود دارد: مسئولیت زیست‌محیطی، بشردوستانه، اخلاقی و مسئولیت اقتصادی.
یک سازمان ممکن است فقط روی یکی از این موارد متمرکز باشد و عدم‌مشارکت در دسته‌بندی‌های دیگر نمی‌تواند به معنای نداشتن مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت باشد.
-
مسئولیت زیست‌محیطی
یکی از مهم‌ترین اشکال CSR، توجه به مسائل زیست‌محیطی است. شرکتهایی که قصد دارند در این حوزه فعالیت کنند، می‌توانند این کار را به چند روش انجام دهند:
کاهش اقدامات مضر مانند آلودگی هوا، انتشار گازهای گلخانه‌ای، استفاده از پلاستیک‌های یک‌بارمصرف، مصرف بی‌رویه آب و ضایعات عمومی.
تنظیم مصرف انرژی با اتکا بر انرژی‌های تجدیدپذیر، منابع پایدار و مواد بازیافتی یا نیمه‌بازیافتی.
جبران اثرات منفی زیست‌محیطی؛ به عنوان مثال با کاشت درخت، تامین مالی تحقیقات و کمک مالی به اهداف مرتبط با محیط زیست.
-
مسئولیت اخلاقی
سازمان‌هایی که مسئولیت اخلاقی را پذیرفته‌اند، هدفشان اعمال رفتاری منصفانه با همه ذینفعان، از جمله جامعه، سرمایه‌گذاران، کارکنان، تامین‌کنندگان و مشتریان است.
شرکتها می‌توانند مسئولیت اجتماعی اخلاقی را به طرق مختلفی انجام دهند.
به عنوان مثال رفتار منصفانه با انواع مشتریان، برخورد مثبت با همه کارکنان و رعایت عدالت و شایسته‌سالاری در استخدام نیروها، نمونه‌ای از مسئولیت‌پذیری اخلاقی شرکتها محسوب می‌شود.
-
مسئولیت بشردوستانه
در این دسته از مسئولیت‌پذیری سازمانی، یک کسب‌وکار بخشی از درآمد خود را به فعالیت‌های خیرخواهانه اختصاص می‌دهد. فعالیت‌هایی مانند کمک به موسسات خیریه، تامین بودجه برنامه‌های آموزشی، حمایت از طرح‌های بهداشتی، ارائه امکانات پزشکی و جمع‌آوری هزینه‌های درمان.
فعالیت‌های بشردوستانه پررنگ‌ترین مسئولیت اجتماعی شرکتی است که نحوه عملکرد شرکت و کمک آن به جامعه را به چالش می‌کشد. در ساده ترین شکل، مسئولیت بشردوستانه به این اشاره دارد که چگونه یک شرکت منابع خود را برای تبدیل جهان به مکانی بهتر هزینه می‌کند.
نمونه‌هایی از مسئولیت اجتماعی سازمانی
- Airbnb
بعد از ورود طالبان به افغانستان، شرکت‌های زیادی به حل مشکلات انتقال و اسکان پناهنده‌ها پرداختند. یکی از این شرکتها، Airbnb بود که اعلام کرد اسکان موقت و رایگان ۲۰هزار پناهنده افغان را تامین می‌کند. این حرکت انسان‌دوستانه Airbnb، توانست بخشی از یکی از بزرگترین چالش‌های اجتماعی را رفع کند.
- سامسونگ
از موفق‌ترین برندها در زمینه مسئولیت اجتماعی، می‌توان شرکت کره‌ای سامسونگ را نام برد. سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های خلاق، افزایش مراکز تمام الکترونیکی برای صرفه‌جویی در مصرف کاغذ و آب، استفاده از تورهای ماهیگیری دور ریخته‌شده برای دستگاه‌های جدید گلکسی و… تنها نمونه‌ای از فعالیت‌های این برند در حوزه‌های مختلف محیط زیست، بهداشت، آموزش و اشتغال است که می‌توان از آن‌ها نام برد.
- جانسون اند جانسون
در سوییس، شرکت داروسازی آمریکایی جانسون اند جانسون، برنامه آموزش ۸ مهارت را در ۴ سازمان مردم‌نهاد، اجرا و پیاده‌سازی کرد. این کار علاوه بر توانمندسازی کارکنان به توسعه سازمان‌های مردم‌نهاد هم کمک می‌کند.
- استارباکس
این برند تولید و عرضه قهوه و نوشیدنی‌های گرم در جهان، یکی از مهم‌ترین اهداف خود را ایجاد فرصت‌های شغلی به اقشار مختلف جامعه قرار داده است و در این راستا طبق توافقنامه‌ای با سازمان ملل، ظرفیتی برای استخدام بیش از ۱۰هزار پناهجو را تا سال ۲۰۲۲ امضا کرده است. به موجب توافق‌نامه، پناهجویان می‌توانند بدون ارائه تاییدیه یا سابقه کاری، در تمامی شعب استارباکس در کشورهای اروپایی و امریکایی استخدام شوند.
- تامز
شرکت تولید پوشاک تامز، در اقدامی نوآورانه و خیرخواهانه، اعلام کرد به ازای فروش هر کفش، یک جفت کفش به کودکان فقیر اهدا می‌کند. این برند توانست به کمک این تصمیم، بیش از ۱۰۰میلیون کفش برای کودکان نیازمند تامین کند. همچنین در حوزه‌های دیگر مانند ایجاد فرصت‌های شغلی، تامین آب آشامیدنی، بهداشت و درمان و… اقدامات داوطلبانه بسیاری انجام داده است.
- اپل
اپل در تلاش است تا میزان کربن‌دی‌اکسید تولیدی خود را تا پایان سال ۲۰۳۰ به کمک روش‌هایی نظیر، کاشت درخت و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، به صفر برساند. به همین دلیل این برند تمامی تامین‌کنندگان خود را ملزم کرده تا در تولید محصولات این شرکت از انرژی تجدیدپذیر استفاده کنند.
جمع‌بندی
امروزه مسئولیت اجتماعی به دلیل مزایای فراوان و همچنین معایبی که برای کسبوکارها به همراه دارد، به یکی از موضوعات پرچالش و بحث‌برانگیز کسبوکارها تبدیل شده است. اما برندها نباید از تاثیرات مثبت CSR در رشد کسب‌وکار، افزایش درآمد و بهبود تصویر غافل شوند. البته قبل از هر اقدامی در ابتدا نیاز است شرایط کسب‌وکار و توانایی خود را بسنجند.
امیدواریم که خواندن این مطلب برای شما مفید باشد. خوشحال می‌شویم اگر نظرات خود را درباره مسئولیت اجتماعی برای ما بنویسید.
